Herri kultura eta erlijio ohitura batzen dituen dantza da hau. Arabako Errioxako Eltziego herriko folklorearen erakusgai paregabea da.
Dantza hau irailaren 8an Plazako Ama Birjinaren ohoretan dantzatzen da urtero, prozesioan zehar lagunduz eta dantzak burutuz Ama Birjinaren irudia berriro ere ermitara bueltatu aurretik. Noizbehinka bisitari garrantzitsuren baten harrera gisa edo beste festa bereziren baten ere dantzatu izan dira, nahiz eta hau oso sarritan ez den gertatzen. Gaztedik dantza hau 1978ko uztailaren 2an erakutsi zuen lehen aldiz Iruñean ospatu zen lehenengo Dantzari Eguna zela eta, horretarako Euskal Dantzarien Biltzarrak prestatu zituen kurtsoak jaso ondoren.
Antzinean dantza hauek beste une batzuetan ere dantzatzen ziren, San Isabel egunena ere dantzatu ohi baitziren, ohitura hau desagertu bada ere. XVII. mendeko doelciegoko dantzakkumentazioan, ordea, festa hauek irailekoak baino garrantzitsuagoak zirela aurki dezakegu. XX. mendean, aldiz, ez da aurkitu San Isabel egun honetan dantza hauek burutu izan direnen lekukotasunik aurkitu. Iraileko Ama Birjinaren festei dagokienez, aldiz, beraien agerpena XVII. mendearen amaiera aldera koka daiteke, aurretik ez baita bere existentziarik ezagutzen.
Dantza honek aldaketa handiak jasan ditu XX. mendean Gerra Zibilaren ondorioz. 30eko hamarkadara arte mutilek burutzen zuten dantza zen, 10 dantzarik parte hartzen zutelarik: 8 dantzari, katximorroa eta bastoneroa.
Gerra Zibilaren ostean, aldiz, 40. hamarkadan zehar herriko `Sección Femenina´ delakoak dantza hau berreskuratzeko ardura hartu zuen, lehenago mutilen dantza zena nesken dantza bihurtuz eta 9 partaidedun dantza bilakatuz: 8 dantzari eta katximorroa, lehengo katximorro eta bastoneroa pertsonaia bakarrean batuz. Aspaldiko katximorroa pertsonaia burleskoa zen, jendea zirikatzeaz arduratzen zena (gaur egun Biasterin ere pertsonaia hau mantendu egiten da) eskuan untxi larrua, behi buztan edo buruhandien antzeko gernu-puxika sikua zeramala. Bastoneroa aldiz, taldearen kapitaina zen, mugimenduak koordinatu eta gidatzeaz arduratzen zena eskuan bastoia zeramala. Gaur egungo katximorroak bastoneroaren rola betetzen du, lehengo katximorroaren janzkera mantenduz, hau da, loredun traje koloretsua, buruko xelebrearekin, koloredun media eta abarketekin.
Dantza erakustaldia berez 5 dantzaz osotzen da: Pasacalles, Danza, Cuatro Calles, El Árbol eta Jota. Dantza bakoitzean koreografia ezberdinak burutzen dira, aipamen berezia izanez El Árbol izeneko dantza, beronen ikusgarritasunagatik eta berezko nortasunagatik, ez cuatro callesbaita beste inon ezagutzen era honetako zinta dantzarik, ezagutzen diren gainontzeko zinta dantzekiko berezitasun nabarmenak gordez.
Era berean aipatu beharra dago, denboran zehar beste dantza batzuk existitu eta galdu egin direla, garai baten makil-dantza, zinta dantza, arku dantza eta kontradantza batzuk bazeudela ael árbolrgitu baita, haien egitura edo musika kasu askotan ezezaguna izanik.
[layerslider id=”14″]
Dantzarien janzkera ikusgarria da, blusa, azpikogona, gona, Manilako xala sorbaldetan, gerrikoa, zapi gorria buruan, koloredun zintak besoetan, media zuriak eta zinta gorridun abarketak. Honetaz gain kaskainetak daramatzate, beren laguntzaz dantzatzen dutelarik. Janzkera hau 1945ean Madrilen dantza berraurkeztu zenean asmatu zen, aspaldian mukatximorrotilek erabiltzenzuten janzkera zerbait aldatuz, alde batetik emakumezkoen arropa erabiliz eta bestetik janzkera galant eta ikusgarriago bat bilatuz, Manilako xala adibidez, garai hartan jantzi oso preziatua.
Katximorroaren janzkera antzinako katximorroaren janzkera bera da, hau da, loredun traje koloretsua, buruko xelebrearekin, koloredun media eta abarketekin..
Share On