Xemeingo Ezpata Dantza

Xemeingo ezpata-dantza pabiloidun ezpata dantzen taldean sar daitekeen dantza da bere egitura orokorrari begiratuz gero. Dantza mota hau lur eremu zabal batera hedatzen da, ondoko Gipuzkoako herrialdean batez ere, baina baita Iberiar Penintsulako hainbat eta hainbat tokitan edota Europan ere, dantza hauen antzinatasunaren seinale gisa har daitekeena.

Xemeingo dantzen lehen erreferentziak 1604koak dira, nahiz eta idazki hauetan ez deezpata dantzan esaten burutzen diren dantzak ezpata-dantza bat direnik. 1714an ezpata-dantzei buruzko lehen aipamenak agertzen dira.

XX. mende hasieran dantza hau zenbait urtez ez zen dantzatu. Guda Zibila zela eta, gazte asko desagertzeak dantza bera ere galtzea ekarri zuen garai baten. 40ko hamarkadan zehar Segundo de Olaetak dantzari ohien testigantzetatik abiatuta eta ekarpen pertsonal batzuk gaineratu ondoren dantza berregin zuen, bertsio propio eta ikusgarri bat osotuz. Beraz, Xemeingo ezpata-dantzaren bariante bat sortu zuen Aretxinagako San Miguel izena hartu zuena. Berregite lan honetan karga sinboliko handia zuten elementu ugari erabili zituen, bi Ezpata txikiak Ongiaren eta Gaizkiaren indarrak bezala karakterizatuz eta Maisu Zaharra San Miguel goiaingerua bezala. Bi Ezpata txikien arteko liskarra Ongiaren eta Gaizkiaren arteko borroka bihurtzen da eta honen bukaera parrillan goian dagoen San Miguel goiaingeru bera Ongiari lagunduz Deabrua garaitzeko zeruetatik jaisten denean ematen da.

Dantza hau Xemeingo ezpata-dantzaren bariante beezpata dantzazala gelditu zen, eta bertsio orijinala 1955ean jatorrizko eran ahal zen neurrian berreskuratu zen gaur egunera arte mantenduz.

1979an aldaketa batzuk burutu ziren, 1935ean Xemeingo dantzen koreografia osoa jaso zuen Joseba Aginaga dantzari ohiaren idazki batzuetatik abiatuta.

Kontuan hartu beharrekoa da Xemeingo ezpata-dantza historian zehar desagertu zen garai asko ezagutu direla eta dantza honek berregite eta birsortze ugari ere jasan dituela. Beraz, ez da batere harritzekoa dantza bera burutzeko eran ere aldaketa ugari jasan izana.

Irailaren 29an, San Miguel goiaingeruaren egunean, izen bera daraman baselizan meza amaitzean, Xemeingo ezpata-dantza burutzen da.
Taldea, beti ere kopuru bakoitian, antzinako Xemeingo udaletxetik irteten zen prozesioan, bi lerrotan eta ezpaten bidez elkartuta. Udaletxea Aretxinagako San Miguel baselizaren ondoan kokatua zegoen. Beranduago bi udaletxeen bategitearen ondoren, prozesioa Nuestra Señora de la Asunción parrokiatik irteten zen udaletxe berri eta bakarreraino, gero Aretxinagako baselizaraino joateko. 1972tik aurrera eta gaur egunera arte prozesioa ez da egiten.
Taldea 10 edo 12 dantzarik osatzen dute, Maisu Zaharra buruzagi dutela. Honek taldearen bilakaerak gidatzen ditu aurrealdean Ezpata Txikiekin batera. Ezpata Txikiak 2 edo 4 dantzari izan daitezke. Lehenengo kasuan, ohikoena, taldearen aurrealdean kokatzen dira, Gipuzkoako ezpata dantzekin ezberdintzen duen ezaugarri bat izanik azken hau. Bigarren kasuan, taldearen aurrealde eta atzealdean kokatzen dira.
Dantzak hurrengo zatiak ditu:
Sarrera: Plaza hartu ondoren taldeak bilakaerak errepikatzen ditu atzerantz eta aurrerantz ezpaten gurutzaketekin pabilioia sortuz. Talde honek ohorezko pasillo bat egiten du Ezpata Txikiak sartzeko eta dantzari hasiera emateko.
Oinarria: Dantza honen ezaugarri nagusia Maisu Zaoinarriaharraren goratzea da, ezpatekin egindako ‘rose’ edo parrillaren gainean.
Ezpata jokoa: Maisu Zaharra goian dagoela Ezpata Txikiek dantza bat burutzen dute Maisu Zaharrak ezpatekin joko bat egiten duen bitartean. Dantza honek Ongiaren eta Gaizkiaren arteko borroka bat simulatzen du, eta duelu honen bukaeran ez dago ez garailerik ezta garaiturik ere. Aditu askok nekazari-gizarteetan propioa den orekaren ezaugarri bezala hartzen dute.
Parrilla desegiten da plazatik irteteko, Ezpata Txikientzako ohorezko arkua berregin ondoren.
Ezpata dantzaren ondoren ospakizuna aurresku edo soka dantzarekin, emakumeak dantzara gonbidatzen den momentua hain zuzen, eta amaierako fandango eta arin-arin batekin osotzen dira. Elizak dantza sozial hauen ospakizunean esku hartu zuen, eta nahiz eta dantza mota hauen alde agertu, sexu ezberdineko pertsonen arteko kontaktua eragozten saiatu zen, sokan zapia erabilarazten adibidez, eta fandango eta arin-arin bezalako dantza solteen aldeko agertzen zen baita, jota edo porrusaldaren aurrean, baltseoa ez baitzuen batere gustuko.

Hiru pertsonai mota daude:
Maisu Zaharra: Ezpata-dantzarien taldea gidatzearen arduraduna da. Alkandora eta praka zuriak, zinta gorridun abarketa zuriak, zinta gorriak besoetan, txapela eta gerriko gorriak eta loredun txalekoa daramatza. Eskapularioak ere badaramatza, bata aurrealdean eta bestea atzealdean, nahiz eta gainontzeko dantzarienak baino txikiagoak diren. Olaetaren Aretxinagako San Miguelen bertsioan Maisu Zaharra San Miguel goiaingerua bezala janezpata dantzatzi zen, koraza, kaskoa, hegoa eta gar-itxurako ezpatarekin.
Ezpata Txiki: 2 edo 4 dantzari izan daitezke. Alkandora zuria eta zinta gorridun praka zuriak daramatzate, zinta gorridun abarketa zuriak, txapela eta gerriko gorriak, besoetan zinta gorriak eta kolore bereko lepokoa. Bi sastakai daramatzate kirtenean zapi zuriekin. Ez dute eskapulariorik janzten.
Dantzariak: Aurrekoen antzera janzten dira, hau da, alkandora zuria, zinta gorridun praka zuriak, zinta gorridun abarketa zuriak, txapela eta gerriko gorriak, besoetan zinta gorriak eta kolore bereko lepokoa. Hauek ostera, eskuineko sorbaldatik gerriraino gurutzatzen den banda gorri bat ere badaramate eta lau eskapulario, bi aurrean eta bi atzean, San Miguelen irudiarekin eta Xemeingo elizbarrutiaren armarriarekin.
J. L. Etxebarriak zioenez, dantzariek zeramatzaten eskapularioak Magdalenari eskaintzen zitzaizkion ezkongetza galtzen zenean, eta beraz, dantzak burutzen zituzten gizonak ezkongabeak zirela ondoriozta daiteke