Gipuzkoako Dantzak

On 16 martxoa, 2016 0 Comment

Laburpena

Brokel Dantza Sailetik eratorritako dantzak dira, Juan Inazio de Iztueta maisuak bere Gipuzkoako dantza gogoangarriak liburuan bildu zituenak. Sarritan dantza hauek Gipuzkoako dantzak izenez ere ezagunak dira.
Bi ilaratan burututako dantzak dira armak lagun dituztelarik. Dantzariak erreminta hauek elkarren artean joz ilarak aldatuz doaz, azken honengatik trokeo dantza uztai txikigisa ere sailka daitezkeelarik, trokeoa dantzarien postu aldaketan baitatza.
Gaztedik dantza hauek DINDIRRI dantza taldearengandik ikasi zituen, 1954ko maiatzaren 9an lehenengoz aurkeztuz Santutxun.

HISTORIA
KOREOGRAFIA
JANTZIAK
MULTIMEDIA
MUSIKA

Juan Ignazio Iztuetak 1826 urtean Gipuzkoako dantza gogoangarriak izeneko liburua argitaratu zuen, Gipuzkoako dantza ezberdinen bilduma bat aurkeztuz, gaur egun Brokel Dantza Saila bezala ezagutzen dena
Dantza hauen jatorria ezezaguna da, nahiz eta guztiak urte askotan herrietan burutu izan diren dantzak izan. 1732an J. M. Gangipuzkoako dantzakdasegik testu baten, Donostian ospatutako gremioen jaialdia deskribatzen, Iztuetak mende bat beranduago azaldutakoaren antzeko trokeo dantzak azaltzen ditu. Urbeltzen ustez, Brokel dantza ospakizun konkretuetatik kanpo ere gauzatu izan dira. Antza denez, dantzok gremio ezberdinek dantzatzen zituzten. Honen adibide dugu 1732an Donostiako jostunen gremioko kideen partaidetza. XIX. menderako Brokel dantza dantza-maisuen ondare izatera iritsi zen, maisuek dantzariei irakasten zizkieten ospakizun garrantzitsuetan dantza ditzaten.
Dantza sorta honetan, gaur egun 1824an Iztueta maisuak eginiko deskripzioetatik aldaketak jasan ditu dantzak,deskribatutakoa baino dantza gehiago ezagutzen dira, denboran zehar gehitu izan direnak, zuzeneko tradizioaren bitartez Iztuetaren beraren jarraitzaileek bere deskribapenak zabaldu zituzten, Jose Antonio Olanok gehituzinta dantzatako arku dantza batzuk adibidez. Iztuetak era berean, seminarioan ikasten ziren kontradantza batzuk gehitu zituen. Bazeuden Iztuetak berak aipatzen zituen beste zenbait dantza batzuk ere, jorrai dantza eta bordon dantza, baina hauek ez zituen Brokel dantza saioan sailkatzen. Jakin badakigu 1858an Olanok Bilbon irakatsitako Brokel dantzaren eta egungokoaren artean alde handirik ez dagoela.
Honela, Iztuetak bildutako dantza hauetan, Gipuzkoako dantzen bi adierazpen garrantzitsu batzen direla dio, zortzikoak eta ezpata dantza. Zortzikoak plaza dantza arruztai haundi dantzauntak dira, askotan dantzatzen zirenak eta esanahi ludiko bat hartzen zuten. Ezpata dantzak aldiz, Gipuzkoako herri askotan dantzatzen dira, herri bakoitzean berezitasunak gordez, orokorrean jai egun nagusietan burutzen ziren, festa giroko dantzak baino seriotasun handiko dantzak izanik. Teoria ugari daude dantza hauen jatorria azaltzerakoan, beraien itxura protokolozko eta zeremoniatsua dela eta, hileta, guda, trebakuntza edo hasieratze erritoekin lotzera eramaten gaituztenak, baina egia esan bere jatorria oraindik ere ezezaguna izaten jarraitzen du.
Gipuzkoako dantzen ezaugarri aipagarria berauen teknika zaindua da, Ballet frantsesaren eredu landuekin lotura handia gordez. Hortaz, Zuberoako dantzekin dituen antzekotasunak nabariak dira.

Sail osoa, gaur egun ezagutzen den bezala, hurrengo dantzek osatzen dute:
Boastitzea
Agurra
Makil txiki dantza
Brokel dantza
Ezpata dantza
Pordoi dantza
Uztai txiki dantza
Makil haundi dantza
Belauntxingoa
Zinta dantza
Uztai haundi dantza
Jorrai dantza
Boastitzea eta Agurra, jendaurrean agertzeko eta berauek agurtzeko erabiltzen diren dantzak dira. Boastitzea gaur egun neskek burutzen duten dantza da, garai baten hala ez bazen ere, eskuan zapi zuriak gora eta behera erabiliz ikuskizun ederra sortuz. Agurra berriz, dantza taldeak aurkezpen agur modura darabil.
Gainontzeko dantzek egitura berdina daukate, guzagurratiak joko dantza izenez ezagutzen direlarik. Joko dantza hauetan bi zati bereiz daitezke, lehendabizi zortzikoa eta ondoren jokoa. Zortzikoa lehendabizi buruzagiak dantzatu ohi du bakarka, ondoren talde osoak zortziko bera errepikatuz. Jokoan berriz dantza bakoitzean dagokion tresnen laguntzaz erakustaldi ezberdina burutzen da, dantzaren izenean agertuz tresnaren beraren izena.
Makil txiki dantza: makil txikiekin jokoa
Brokel dantza: brokel eta makilekin jokoa.
Uztai txiki dantza: Dantza hau ez da Iztuetaren liburuan biltzen, baina gaur egun oso zabaldua da Gipuzkoako dantza bezala.
Makil haundi dantza: Makil handiz burututakoa
Belauntxingoa.
Zinta dantza: Egun neskek burutzen duten danzinta dantzatza da ia leku guztietan. Kasu honetan zortzikoaren ondoren zintak enborrean biribilkatzen dira, ondoren prozesua errepikatuta askatzeko. Zortzikoa lehenbizi kapitainak burutzen du, ondoren guztiek errepikatzen dute
Uztai haundi dantza: Hau ere ez du Iztuetak aipatzen. Uztaiak handiak eta kolorez josiak dira, behealdetik iltzeak dituztenak. Oraingoan dantzan zehar lehendabizi arkuekin jokoa burutzen da, dantzariek arku hau eskuetan daramatela mugimendu ezberdinak burutuz. Ondoren, bigarren zati baten, arku hauek lurrean kolpe batez iltzatzen dira, zortziko bat dantzatzekuztai haundi dantzao.
Beste dantza batuk, momenturen baten Brokel dantzaren parte hartu izan dira, nahiz eta Iztuetak trataera hau eman ez, beraz ez zituen sail osoaren barnean sartu.
Ezpata dantza: Euskal Herrian oso ohikoa den ezpatez lagundutako dantza, Korpus Christi, San Juan eta herriko festen egunetara lotuak; baita jaialdi eta agintarien omenezko ospakizunetara ere.
Pordoi dantza: Gehienetan Gipuzkoako beste dantzekin batera azaltzen den dantza da. Tolosan aldiz, San Juan jaietan, koreografia luzeago bat dantzatzen dute. Iztuetak uste zuenez, dantza honen jatorria 1321ean gertatutako Beotibarko batailaren oroimenez burutzen den dantza da.
Jorrai dantza:Iztuetaren arabera dantza hau herrietako jaien amaieran dantzatzen zen, ardoa utzi eta lanean hasteko ordua zela adierazi nahi zuelarik. Honetan buruzagi eta taldeak burututako zortzikoen ondoren zahagi bat erabiliz jokoa burutzen da, makilez zahagi hau joz.

Gipuzkoako dantzetarako janzkera era askotakoa da eta azken mende honetan zehar arropa asko aldatu da.
Antzina dantzariek txanoak zeramatzaten buruan, baina dirudienez, Iztuetak txanoa buruan lotutako zapiagatik aldatu zuen. Zenbait autorek Iztuetak aipatutakoa berresten dute, dantzariek txanoaren azpian zapia zeramatela esanez. Gerra karlisten ondoren Gipuzkoako dantzetan txapelaren erabilera zabaldu zen.
Gaur egun, dantza talde gehienek hurrengo janzkera daramate: zapi zuria buruan, alkandora zuria, belaunerainoko praka zuri laburrak, txaleko gorria, gerriko gorria, media zuriak eta zinta gorridun abarketa zuriak.
Buruzagiak buruzagi-makila darama, honek agintea ematen diolarik. Makilak buruzaTraje de hilanderagia bera identifikatzeko eta dantzarien ikuskizuna zuzentzeko balio du.
Neskek, zeintzuen Brokel dantzetan parte hartzea berantiarra izan zen, ohiko gorularien jantzia daramate, gona gorriz, alkandora zuriaren gainetik korpiño batez eta pololo zuriz osatua. Gorularien jantzia `Sección Femenina´ delakoak Gerra Zibilean sartu izan zuen, danTraje de hilanderatza taldeen jantzi tradizionalak berreskuratzearen aldeko programan. Honek ohituren faltsutzea suposatu zuen, baita alde estetikoaren asmakizuna ere. Honen adibide da gona gorria, ohiturei jarraiki gona hau azpikogona gisa erabiltzen baitzen, senarrek emazteei oparitutako azpiko arropa. Gorularien jantziaz gain, lepoan zapi bat loturik ere daramate.